مرگ دست کم پنج پلنگ در سال جاری دلیل اعلام شده از سوی سازمان محیط زیست پذیرفتنی نیست

به گزارش پایگاه خبری پروژه ایرانی، سال 1403، سال چندان خوبی برای پلنگ ایرانی نبود. از ابتدای امسال تاکنون دست کم پنج پلنگ جان خود را از دست داده‌اند. دوم آذر 1403 لاشه پلنگ آرادان سمنان کشف شد. نیمه آبان 1403 با گزارشات مردمی یک پلنگ زخمی در علی آباد کتول توسط ماموران محیط زیست شناسایی شد. شامگاه پنجشنبه ۱۹ مهر 1403 لاشه پلنگی در منطقه سالوک اسفراین دیده شد. در نیمه‌های فروردین 1403 هم دو مورد تلفات پلنگ داشتیم. لاشه یک قلاده پلنگ نر در فیروزکوه به همراه لاشه یک قلاده پلنگ حدود سه ساله در حاشیه اراضی جنگلی روستای الیرد دهستان گرماب بخش چهاردانگه ساری کشف شد. علت مرگ سه قلاده از این پلنگ‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، نزاع بین پلنگ‌ها اعلام شده است. یک مورد بر اثر اصابت گلوله چهارپاره تلف شده و علت مرگ پلنگ علی آباد کتول استان گلستان هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است اما در خبرهای اولیه آمده بود که پشت حیوان در زمان کشف، زخمی بوده است.

پلنگ ایرانی یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ است که بومی غرب آسیا است و در فهرست جانوران در معرض خطر انقراض قرار دارد. به جز موارد مرگ و میر متعدد گزارش شده در سال جاری، چندین مورد درگیری میان انسان و پلنگ هم در ایران گزارش شده است که نگرانی‌ها درباره سرنوشت این گونه را بیشتر می‌کند. به راستی دلیل این همه تلفات و درگیری چیست و آیا آن‌طور که سازمان حفاظت محیط زیست اعلام می‌کند، می‌توان علت مرگ بخش عمده‌ای از پلنگ‌های تلف شده را نزاع بین پلنگ‌ها دانست؟

وضعیت نامناسب جمعیت پلنگ

فراهم احمد زاده دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با خبرنگار جماران درباره دلیل افزایش تلفات و تعارض پلنگ و انسان بیان می‌کند: پلنگ جزء گونه‌های شاخص زیستگاه‌های ایران است و جمعیتش وضعیت خوبی ندارد.

وی ادامه می‌دهد: البته نسبت به جمعیت یوزپلنگ وضعیت پلنگ خیلی بهتر است، اما کلا گونه‌ای نیست که از نظر جمعیت وضعش خوب باشد و در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در خطر انقراض است.

به گفته احمدزاده، اینکه پلنگ زیاد دیده می‌شود، نشان این نیست که وضعیت جمعیتش بهتر شده است. شاید وضعش به صورت مقطعی در برخی زیستگاه‌ها مثلا در کوزه‌کنان آذربایجان شرقی بهتر شده باشد، اما این بهبود وضعیت به صورت محلی است و در کل وضعیتش خوب نیست.

وی اضافه می‌کند: مشاهده شدن پلنگ و تلفات آن می‌تواند به چند دلیل باشد. در قسمت‌های مرکزی ایران معدن‌ها زیاد شده است. ترد ماشین افزایش یافته است و به همین خاطر گلوی زیستگاه پلنگ فشرده شده است. در چنین شرایطی پلنگ از زیستگاه بیرون می‌رود.

این دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی ادامه می‌دهد: در جنگل هیرکانی به قدری ویلاسازی شده و اتفاقات دیگری می‌افتد که به زیستگاه پلنگ فشار می‌آورد.

وی افزایش مشاهده پلنگ را به توسعه تجهیزات و دوربین‌های تله‌ای محیط بانان هم مرتبط دانسته و پیشرفت تکنولوژی را عاملی برای افزایش میزان گزارشات از شرایط پلنگ‌ها و دیگر گونه‌ها اعلام می‌کند.

احمدزاده می‌گوید: در مورد پلنگ از بین رفتن زیستگاه باعث می‌شود که این گونه بیشتر دیده شده و تلفات داشته باشد. به این ترتیب ممکن است نزاع بین خود پلنگ‌ها رخ دهد و شاهد تعارض بین انسان و پلنگ هستیم. همه این موارد، به این باز می‌گردد که زیستگاه پلنگ در حال آب رفتن است.

تلفات ناشی از نزاع پلنگ‌ها مستند نیست

این دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی درباره نظر محیط زیست در رابطه با علت مرگ پلنگ‌ها توضیح می‌دهد: اینکه گفته می‌شود نزاع بین پلنگ‌ها باعث تلفات شده است، فقط در حد حرف است و مستند نیست. ممکن است نزاع هم باعث تلفات شود، اما این گفته‌ها مستند نیست.

وی اضافه می‌کند: ما خیلی پلنگ نداریم که حتی با تخریب زیستگاه نزاع بینشان رخ دهد. خیلی نمی‌توانم به نزاع بین پلنگ‌ها به‌عنوان دلیل تلفات با دیده اطمینان نگاه کنم.

احمدزاده می‌گوید: وقتی دریاچه ارومیه خشک شد، در جزیره اشک چند مرال زرد وجود داشت. این گوزن‌ها با خشک شدن دریاچه در تالاب‌های قره قشلاق دیده شدند. این تالاب مرال ندارد بلکه با حذف زیستگاه، مرال‌ها توانسته بودند به این قسمت مهاجرت کنند. خیلی وقت پیش هم یک یوزپلنگ در منجیل دیده شده بود در حالی که این منطقه زیستگاهش نیست.

وی بیان می‌کند: گاهی در زمستان حیات وحش به نزدیک شهر می‌آیند. وقتی زیستگاه از بین می‌رود، این موجودات آواره می‌شوند و امکان حادثه وجود دارد. نمی‌دانم مبنایش چیست که می‌گویند نزاع بین پلنگ‌ها باعث تلفات شده است. چرا قبلا چنین چیزی گزارش نمی‌شد؟ همه تلفات حاصل از نزاع به یکباره در سال 1403 رخ داده است؟

حذف زیستگاه‌ها عامل از بین رفتن پلنگ

به گفته احمدزاده، دامداران و سگ گله هم می‌توانند باعث بروز مشکل در زیستگاه‌های یوزپلنگ شوند. وقتی در بالای کوه هم ویلا می‌سازند، باعث می‌شوند که ما بیشتر شاهد تلفات پلنگ باشیم، زیرا محل زندگی این گونه در ارتفاعات است.

وی درباره راه‌های حفاظت از جمعیت پلنگ بیان می‌کند: من امیدی به حفظ پلنگ ندارم. باید زیستگاه حفظ شود، اما ما توانایی حفظ زیستگاه‌ها را نداریم. تنها کاری که توانستیم در عصر حفاظت انجام دهیم، این است که فقط در مناطق حفاظت شده به شکل جزیره‌ای از جمعیت کل و بز و قوچ و میش به کمک چند محیط‌بان حفاظت کنیم.

این دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی اضافه می‌کند: به غیر از این گونه‌ها، نتوانستیم چیزی را حفظ کنیم، بنابراین نمی‌توانیم پلنگ را هم حفظ کنیم. اگر کاری به کارشان نداشته باشیم، خودشان بهتر خودشان را حفظ می‌کنند. اگر زیستگاه‌های اندک موجود از بین برود، پلنگ هم از بین خواهد رفت.

نزاع نمی‌تواند علت مرگ باشد

هوشنگ ضیایی کارشناس حیات وحش نیز در گفت‌وگو با خبرنگار جماران درباره وضعیت جمعیت پلنگ بیان می‌کند: درباره هیچ حیوانی مطالعه جمعیت انجام نشده است. پلنگ یک حیوان مخفی کار و شبگرد است و از طعمه‌های مختلف تغذیه می‌کند؛ به همین خاطر وضعش به بدی سایر گربه‌سانان نیست.

وی اضافه می‌کند: شرایط جمعیت پلنگ مثل یوزپلنگ نیست، اما پنج مورد تلفات در یک سال هم برای جمعیت این گربه‌سان زیاد است. تصادفات جاده‌ای یکی از دلایل مهم تلفات پلنگ است و بعضی مواقع برای حیوان طعمه مسموم می‌گذارند.

ضیایی درباره دلیل اعلام شده از سوی محیط زیست درباره تلفات سال جاری بیان می‌کند: مرگ ناشی از نزاع بین دو پلنگ نمی‌تواند واقعیت داشته باشد. ممکن است این اتفاق رخ دهد، اما به این صورت نیست که دو پلنگ دعوا کنند و کشته شوند. خیلی مواقع شکارچی آنها را شکار می‌کند، گاهی دامداران طعمه مسموم می‌گذارند و تصادفات هم یکی از مهمترین عواملی است که باعث مرگ و میر پلنگ می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: زیستگاه پلنگ هم کوچک شده است و طعمه کم شده است. پلنگ در جستجوی طعمه باید به جاهای مختلف سر بزند. در یک جایی مثل پارک گستان که طعمه زیاد شده است، شاید در یک روز سه پلنگ هم مشاهده شود. زیرا حیوان نیاز ندارد که به فاصله‌های دورتر مراجعه کند و در یک قلمرو محدود می‌تواند شکار کند.

این کارشناس حیات وحش می‌گوید: زمانی که غذا کم باشد، حیوان باید فاصله زیادی را طی کند و با پلنگ‌های دیگر هم مواجه می‌شود. در چنین شرایطی احتمال درگیری هم هست ولی اینکه پلنگی در درگیری با پلنگ دیگر کشته شود، خیلی کم اتفاق می‌افتد.

وی تاکید می‌کند: یکی از دلایل اصلی تلفات پلنگ، شکارچی‌های متخلف هستند که پلنگ را شکار می‌کنند، تله گذاشتن و طعمه مسموم هم در تلفات خیلی موثر است. کم شدن طعمه باعث تحرک پلنگ و آسیب دیدنش در جاده می‌شود.

گزارشگر : تحریریه پروژه ایران